Remerciez-le!

Remerciez @Admin pour avoir partagé cet document gratuitement, de la manière la plus simple, en partageant sur les réseaux sociaux.

Renata Jarzębowska-Sadkowska, Grażyna Olszaniec Uniwersytet Mikołaja Kopernika

Renata Jarzębowska-Sadkowska, Grażyna Olszaniec Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Wydział Filologiczny Katedra Filologii Romańskiej Problemy z doborem i opisem jednostek zapożyczonych z języków romańskich w wybranych słownikach języka polskiego na przykładzie zestawienia słownictwa kulinarnego We współczesnym świecie zdominowanym przez dążenie do coraz to szybszego i szerszego zasięgiem przekazu wszelkiego typu informacji, mnożą się także źró dła leksykograficzne nastawione na ekscerpcję autentycznych danych tekstowych i tworzenie jak najbogatszych słowników dla potencjalnie nieograniczonego kręgu odbiorców. Potrzeba podkreślenia bogactwa i autentyzmu zebranych danych skła nia zatem leksykografów i językoznawców do uzupełniania tradycyjnej ekscerpcji materiału leksykalnego z uznanych i rozpowszechnionych słowników, badaniami ilościowymi i jakościowymi jednostek języka poprzez potwierdzanie ich aktualno ści i frekwencji w narodowych korpusach i źródłach internetowych. Takie działa nia pozwalają wzbogacić materiał słownikowy i późniejsze hasłowniki obejmując nie tylko literackie i publicystyczne źródła lecz także uwzględniając język mówiony w znacznie większej mierze niż powstałe w poprzednich wiekach leksykony. Wraz z przejściem w XXI wiek widać ponadto wyraźny wpływ nowoczesnych technologii na wizję i konstrukt zasobów leksykograficznych. Język mówiony i jego żywiołową wariantywność znajdujemy w zasobach komunikacji hipertekstowej, z której autorzy lub twórcy słowników czerpią dane do korpusów. Tak rzecz się ma w dostępnych szerokiemu gronu odbiorców słownikach PWN oraz Narodowym Korpusie Języka 152 Renata Jarzębowska-Sadkowska, Grażyna Olszaniec Polskiego. Poddane digitalizacji lub ekscerpcji fotograficznej słowniki są korelowane miedzy sobą oraz z korpusami. Leksykografowie obszaru frankofońskiego również projektują korpusy, które odzwierciedlają wariantywność języka francuskiego we Francji i krajach lub prowincjach frankofońskich. We Francji powstał zasób o na zwie Frantext1 a w Quebeku baza Québétext. Dzięki wcześniej zapoczątkowanym pracom, międzynarodowemu zasięgowi tych projektów badawczych i sporym środ kom finansowym przyznawanym na konstrukcję oraz aktualizację tezaurusów2 sko relowanych z bazami Frantext i Québétext można zaryzykować stwierdzenie, że są to źródła bogatsze i o większym potencjale niż powstające w Polsce analogiczne zasoby. Realia polskie nie pozwalają na wystarczające i odpowiednio szybkie finan sowanie badań i tworzeniem słowników internetowych pomimo specjalnych pro gramów takich jak Narodowy Program Rozwoju Humanistyki, z którego korzysta Wielki Słownik Języka Polskiego oraz narodowe korpusy języka polskiego. Fakt ten jest odnotowywany przez leksykografów i językoznawców pracujących nad słow nictwem współczesnego języka polskiego, natomiast odbiorcy korzystający z profe sjonalnych słowników w sieci dziwią się często nieobecności w tych źródłach wielu nie tylko nowych, ale także dobrze osadzonych w polszczyźnie ogólnej wyrazów. Dotyczy to także słownictwa kulinarnego. Aby temu stanowi rzeczy częściowo zara dzić, zwłaszcza w Polsce, grupy językoznawców, leksykografów i informatyków jak również różnych hobbystów i miłośników języka, prowadzących blogi internetowe i tworzących słowniki, dbają o dostarczenie potencjalnym czytelnikom coraz więk szej liczby słów czy też formacji językowych i starają się przyspieszyć proces eks cerpcji rywalizując między sobą pod względem liczby zebranych jednostek. Obok tradycyjnych form cytatów i korelacji hipertekstowej pojawia się też forma fotocy tatu, która pozwala konstruować Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego. Badacze z kręgów uniwersyteckich pilnują przy tym zachowania tradycyjnego w leksykografii względu na opis systemowy, etymologiczny, frekwencję i normę użytkową ekscer powanych jednostek, a hobbyści dążą przede wszystkim do wzbogacenia i urozma icenia zasobów internetowych słownictwa, znacznie lżej traktując reguły i spójność opisu, etymologię czy wreszcie zasady cytowania źródeł. Jednak z punktu widzenia frekwencji danych, współczesnego uzusu oraz wyszukiwania kontekstów dla ba danego słownictwa także mniej uznane i tradycyjne słowniki jak Słownik Języka Polskiego on line3 stanowi dla graczy i innych użytkowników zbiór przydatny do 1 Opisany przez Évelyne Martin w artykule podanym przez nas w bibliografii. 2 Trésor de la Langue Française informatisé, Trésor de la Langue Française au Québec (adresy podajemy w bibliografii). 3 Pod adresem http://sjp.pl/slownik/dp.phtml można uzyskać informację o kwalifikacji źródeł słownikowych traktowanych jako podstawę dopuszczalności danej słowoformy w grach internetowych. Oto podana tamże lista sześciu źródeł, z których nie należy korzystać sprawdzając dopuszczalność danej formy w grze językowej: 1.”Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych”, W . Kopaliński (wszystkie wydania) „Słownik języka polskiego”, 2.W . Doroszewski (pierwodruk 1958-69, 153 Problemy z doborem i opisem jednostek zapożyczonych z języków romańskich... poszukiwań jednostek z różnych zakresów tematycznych z uwzględnieniem ekscer powanych z sieci wyrazów obcych. W poniższych rozważaniach nad wstępną listą jednostek pochodzenia romań skiego, obecnych w wybranych polskich słownikach od drugiej połowy XX wieku, wzięto pod uwagę szeroko rozumiane pole kulinariów. Ten latynizm, w Le Grand Robert pod odnośnym, przymiotnikowym hasłem culinaire zawiera wskazanie ety mologiczne : 1546, Rabelais; du lat. culinarius, de culina « cuisine ». Bańkowski zaś przytacza, zgodnie z założeniami swojego słownika etymologicznego, pełną podróż tego słowa po Europie datując jego przyswojenie w języku polskim na pierwszą po łowę XIX wieku ze wskazaniem na rodowód łaciński i pośrednictwo Słowackiego we wprowadzeniu tego leksemu. Artykuł hasłowy Bańkowskiego zawiera również formy z innych języków europejskich nadając pośrednio temu słowu status interna cjonalizmu XXwieku4: „wł. culinario, fr. culinaire, ang. culinary, niem. kulinarisch; por. też wł. culinaria ‘sztuka kucharska’” (Bańkowski 2000 t.1: 851). Termin inter nacjonalizm z kwalifikatorem internac. znajduje zastosowanie dla wyrazów o zbli żonej czy bardzo podobnej formie oraz takim samym bądź bardzo podobnym znaczeniu w rożnych językach. Tak też przedstawia się opis przymiotnika kulinarny w WSJP: ang. culinary, fr. culinaire, niem. kulinarisch z łac. culīnārius ‚kuchenny, ku charski’. Podobnie jak Bańkowski, twórcy WSJP podają dla internacjonalizmów w pierwszej kolejności język bezpośredniego zapożyczenia i kolejno języki pośred niczące w procesie zapożyczania do języka polskiego. Podajmy jeszcze internacjo nalizm ABSYNT: ang. absinthe, fr. absinthe, niem. Absinth, z łac. absinthium ‚pio łun’ (hasło w WSJP). Odnotowano ten wyraz w leksykonach specjalistycznych i wszystkich źródłach naszego zestawienia, choć w 2004 roku Małgorzata Szubert włączyła ten leksem do Leksykonu rzeczy minionych i przemijających (str. 9). Tymczasem wraz z nawrotem mody retro również w sztuce kulinarnej, powrócono w XXI wie ku w Krakowie do serwowania piołunówki à la française. Fakt ten został uwidocz niony w cytatach internetowych pod hasłem absynt w WSJP. Skłania to do refleksji zarówno nad włączaniem do słowników ogólnych jak i prognozowaniem kariery ksenizmów czy innych typów zapożyczeń z zakresu kulinariów poświadczonych w wielu źródłach. Jak słusznie zauważa Witaszek-Samborska: „współcześnie funk cjonujące nazwy pożywienia, ukształtowane przez różne, historycznie zmienne wpływy i mody zewnętrznojęzykowe oraz wewnętrzną ewolucję języka, to mozaika warstw genetycznych, odzwierciedlająca z jednej strony trwałość podstawowych wznowienie 1996-97, wersja elektroniczna 2000), 3.”Słownik języka polskiego” wyd. M. Arcta i inne przedruki słowników przedwojennych, 4.”Popularny słownik wyrazów obcych”, Leszek Bogdan Jawor, Printex, 5.”Słownik ortograficzny języka polskiego”, Mieczysław Szymczak, PWN - do 13. wydania włącznie, 6.Słownik wyrazów obcych A-Z, Leszek Bogdan Jawor, IBIS. 4 Przykład fotocytatu dla lematyzowanej w Narodowym Fotokorpusie Języka Polskiego formy kulinaria znajduje się pod adresem: http://nfjp.pl/lemma/kulinaria . 154 Renata Jarzębowska-Sadkowska, Grażyna Olszaniec elementów kultury narodowej, z drugiej zaś jej otwartość na kontakty i asymila cję z innymi kulturami” (Witaszek-Samborska 2005: 76). Według obliczeń tej au torki, zapożyczenia stanowią około 50% haseł z pola prawie pięciu tysięcy form kulinarnych a galicyzmy 20% ze wszystkich pożyczek odnotowanych w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku. Pozostałe języki romańskie w różnym stopniu użyczy ły na przestrzeni wieków i użyczają obecnie polszczyźnie przede wszystkim lek semy kulinarne nacechowane kulturowo. Drugim statystycznie „dawcą” kulinariów był już przed sześcioma wiekami język włoski obecny w wielu powszechnie zna nych nazwach warzyw (BROKUŁ). Moda na potrawy śródziemnomorskie i kuli naria włoskie dostępne w wielu sklepach spożywczych sprzyjają nasileniu, po 2000 roku, pojawiania się ksenizmów: (szynka) PROSCIUTTO; (pieczywo) CIABATTA, GRISSINI; (przekąski) ANTIPASTI, (wino) BAROLO, (ryż) ARBORIO, (kluski i makaron) FUSILLI, GNOCCHI, LASAGNE, TORTELLINI, TAGLIATELLE, (sery) GORGONZOLA, MOZZARELLA itp. Częstym zabiegiem jest także kal kowanie połączeń wyrazowych włoskich szynka parmeńska, spaghetti po bolońsku sto sowane również do galicyzmów sos bearneński, (przykłady za Witaszek-Samborską, 2005: 77). Nowsze zapożyczenia odnotowane w leksykonach i zestawione przez nas tabelarycznie wskazują na coraz bardziej modną obecnie egzotyzację słownictwa kulinarnego. Czytelnik może potwierdzić obecną w korpusach i słownikach dostęp nych w sieci tendencję do stosowania formy z obcą ortografią pomimo istnienia spolszczonego odpowiednika. I tak np. francuski eponim oznaczający nazwę sera pleśniowego CAMEMBERT polecany jest jako częściej używany niż jego udomo wiony odpowiednik KAMAMBER. Obydwa warianty odmieniają się w pełni, a pre ferencje co do wymowy wskazują na formę fonetycznie obcą także pod względem prozodycznym (w transkrypcji wytłuszczono głoskę akcentowaną „[kamãber] lub [kamamber]”WSJP5). Istnieją naturalnie użytkownicy tego typu pożyczek, którzy nie korzystają ze słowników, nie znają języka francuskiego i wymawiają wzmiankowane słowo z głoską t w wygłosie i polskim akcentem wyrazowym. Tabela zamieszczona na końcu tekstu została skonstruowana w oparciu o słow niki specjalistyczne gromadzące i opisujące leksemy i część połączeń wyrazowych zapożyczonych z języków romańskich oraz wybrane ogólne słowniki języka pol skiego a także te nastawione na opis jednostek pochodzenia obcego w ujęciu prag malingwistycznym i ortograficznym. W tabeli zestawiono alfabetycznie 565 jedno stek pochodzących z leksykonów A. Bochnakowej (red.), M. Witaszek-Samborskiej i M. Borejszo z uwzględnieniem 39 sekwencji o dwuczłonowej lub trójczłonowej strukturze. Do tych ostatnich należą: À LA CARTE, AL DENTE, AU GRA TIN, AU NATUREL, BEMAR / BAIN-MARIE, BLANC-MANGER, BOEUF STROGANOW / STROGONOW /STROGONOFF, BOLLITO MISTO, 5 Chronologizacja występowania leksemu w źródłach leksykograficznych ujęta jest przy wariancie camembert. Patrz WSJP http://wsjp.pl/do_druku.php?id_hasla=50950&id_znaczenia=5150997 155 Problemy z doborem i opisem jednostek zapożyczonych z języków romańskich... BONNE-BOUCHE, CAFÉ AU LAIT, CAFFE LATTE, CHILI CON CARNE, CORDON BLEU, CROQUE MONSIEUR, DEMI-SEL, DE VOLAILLE, FINES HERBES, BISCOTTI FIORENTINI, FRITTO MISTO, FRUTTI DI MARE, GRANA PADANO, GRAND CRU, uploads/Geographie/ problemy-z-doborem-i-opisem-jednostek-zapozyczonych-z-jezykow-romanskich-w-wybranych-slownikach-jezyka-polskiego-na-przykladzie-zestawienia-slownictwa-kulinarnego.pdf