Magdalena Żelazo Kwestionariusz wywiadu jako narzędzie badawcze Obronność - Zes

Magdalena Żelazo Kwestionariusz wywiadu jako narzędzie badawcze Obronność - Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Obrony Narodowej nr 2(6), 222-238 2013 222 AUTOR Magdalena Żelazo m.zelazo@poczta.aon.edu.pl KWESTIONARIUSZ WYWIADU JAKO NARZĘDZIE BADAWCZE Wstęp Janusz Sztumski w książce Wstęp do metod i badań społecznych po- rusza kwestię filozoficznych podstaw badań społecznych. To, co chcemy badać – podobnie też to – jak chcemy realizować nasze zamierzenia ba- dawcze, wiąże się z potrzebą świadomego lub milczącego przyjęcia okre- ślonych podstaw filozoficznych, dotyczących tego czym jest dla nas wybra- ny przedmiot badań oraz jakie są uwarunkowania jego poznania1. Czym więc jest dla nas przedmiot badań? Przedmiotem badań w na- ukach społecznych jest społeczeństwo, zachodzące w nim procesy spo- łeczne, grupy społeczne, ich wytwory itp., lecz przede wszystkim w podej- ściu ontologicznym, czyli odnoszącym się do natury badanego przedmiotu, tzn. jego charakteru, rodzaju i istoty2. Co do zgodności z powyższą tezą wśród badaczy zjawisk społecznych zdania są podzielone, lecz czy prawidłowością nie jest fakt, iż metodę, technikę oraz narzędzie badawcze dostosowuje się do przedmiotu i pro- blemu badawczego a nie odwrotnie W badaniach społecznych wyodręb- nione i scharakteryzowane zostały, wspomniane metody, techniki oraz na- rzędzia badawcze, ale nie po to, aby do nich dostosowywać dany przed- miot i problem badawczy. Tematem niniejszego artykułu jest kwestionariusz wywiadu jako narzę- dzie badawcze. Mając wyznaczony przedmiot, problem oraz cel badań, musimy zasta- nowić się, jaka metoda, technika a następnie narzędzie badawcze, będzie w stanie najefektywniej odpowiedzieć na stawiane przez nas pytania względem przedmiotu badań. Według T. Pilcha oraz T. Wujka narzędzie badawcze to przedmiot słu- żący do realizacji wybranej techniki badań. O ile technika badawcza ozna- cza czynności, na przykład obserwowanie, prowadzenie wywiadu, o tyle narzędzie badawcze to instrument służący do technicznego gromadzenia 1 J. Sztumski, Wstęp do metod i badań społecznych, Wyd. „Śląsk”, Katowice 1995, s. 21. 2 Tamże, s. 22. 223 danych z badań. W tym rozumieniu narzędziem badawczym będzie kwe- stionariusz wywiadu, arkusz obserwacyjny, a nawet ołówek3. Dobrze skonstruowany kwestionariusz wywiadu, arkusz obserwacyjny czy ostro zatemperowany ołówek to podstawa osiągnięcia celu badawcze- go oraz wysunięcia rzetelnych wniosków. W niniejszym artykule przeanalizowano jedno z narzędzi badawczych stosowanych w naukach społecznych – kwestionariusz wywiadu. Kwestionariusz wywiadu w naukach społecznych Nauki społeczne dysponują szeregiem metod oraz technik zdobywania materiałów empirycznych służących do realizacji nałożonych zadań. Gwoli przypomnienia, metoda to nic innego jak pewna procedura postępowania, np. obserwacja, eksperyment czy wywiad, a technika to uszczegółowiona procedura tego postępowania. Metodą badawczą, która posługuje się kwestionariuszem wywiadu, jest wywiad. Wywiad najogólniej definiuje się jako rozmowę kierowaną, w której udział biorą co najmniej dwie osoby – ankieter (badacz) oraz respondent4. Wywiad nie jest tylko rozmową, lecz jest to forma dialogu umożliwiająca badającemu uzyskanie od respondenta takich informacji, które pomogą osiągnąć badaczowi postawiony cel badań. Wywiad w naukach społecz- nych ujmowany jest jako proces, podczas którego osoba prowadząca wy- wiad stara się oddziaływać na badanego za pomocą stawianych pytań i skłania go tym samym do rozwiązania problemu badawczego. Warto rów- nież zwrócić uwagę, iż wywiad jest jedną z metod badawczych, jaka umoż- liwia jednoczesne stosowanie innej metody, a mianowicie obserwacji5. W naukach społecznych wyróżniamy szereg klasyfikacji wywiadu jako metody badawczej. Począwszy od charakteru wywiadu, standaryzacji, struktury, poprzez swobodę zadawania pytań i udzielania odpowiedzi czy chociażby miejsca jego przeprowadzania. Jedną z bardziej znanych klasy- fikacji wywiadu przedstawia T. Pilch, który dzieli je następująco: • wywiad skategoryzowany – jest metodą odpowiednio zestandary- zowaną. Polega na posługiwaniu się podczas badań dokładnie opracowa- nym kwestionariuszem wywiadu. Kwestionariusz pytań tworzony jest we- dług ściśle określonych zasad (od pytań prostych do bardziej złożonych, od pytań ogólnych do osobistych itp.), co zapewnia większą jednorodność i porównywalność danych; 3 T. Pilch, T. Wujek, Metody i techniki badań w pedagogice, [w:] M. Godlewski, S. Krawcewicz, T. Wujek (red.), Pedagogika – podręcznik akademicki, PWN, Warszawa 1974, s. 101. 4 J. Sztumski, Wstęp…, wyd. cyt., s. 120. 5 Tamże, s. 121. 224 • wywiad nieskategoryzowany – jest to wywiad, który prowadzi się tylko według pewnego ogólnego planu w postaci dyspozycji do rozmowy. W tym przypadku nie jest wymagana kolejność ani ścisłość w zadawaniu poszczególnych pytań. Ten rodzaj wywiadu daje możliwość swobody w formułowaniu pytań oraz zmieniania ich kolejności, a także można tu zadać dodatkowe pytania w celu pogłębienia zagadnień; • wywiad jawny – polega na poinformowaniu badanych o celu prowa- dzonych rozmów słownych. Może on być formalny i nieformalny; • wywiad ukryty – tu badany nie jest poinformowany o roli ankietera, o celach i przedmiocie rozmowy. W trakcie luźnej rozmowy badający usiłuje przez stosowne jej ukierunkowanie uzyskać interesujące go dane. Wywiad ten stosuje się, gdy zagadnienia wywiadu są drażliwe bądź, jeśli rola spo- łeczna badanego w danej zbiorowości określa ściśle jego opinie lub posta- wy, które niekiedy mogą być różne od osobistych; • wywiad indywidualny – badacz prowadzi wywiad tylko z jednym re- spondentem. Rozmowie tej towarzyszy intymna oraz skłaniająca do zwie- rzeń atmosfera. Ten rodzaj wywiadu pozwala na poruszanie bardziej oso- bistych kwestii; • wywiad zbiorowy – w wywiadzie tym uczestniczy jednorazowo kilka osób. Wywiad ten stosuje się wówczas, gdy przedmiotem badań są opinie lub fakty jednorodnej grupy. Uzyskujemy wtedy informacje obszerne i dość obiektywne. Wywiadom zbiorowym towarzyszą emocje, mogące mieć zna- czenie dla wiarygodności badań (np. skrępowanie obecnością innych, czy chęć pokazania się z jak najlepszej strony)6. Aby umiejscowić kwestionariusz wywiadu wśród technik badawczych, posłużono się klasyfikacją J. Lutyńskiego, który w wyniku zastosowania dwóch podstawowych i dość jednoznacznych kryteriów klasyfikacyjnych, otrzymał zestawienie, w bardzo klarowny sposób ukazujące jego miejsce (tabela 1.). Pierwsze kryterium zastosowane przez J. Lutyńskiego to występowanie bądź niewystępowanie procesu wzajemnego komunikowania się miedzy badaczem a respondentem, przy czym proces komunikowania ma charak- ter obustronny. Istota wzajemnego komunikowania się polega na tym, że osoba badająca kieruje do badanego pewną wypowiedź ustną lub pisemną, zawierającą żądanie udzielenia pewnej informacji. Przekaz ten, docierając do odbiorcy, wywołuje u niego oczekiwaną przez nas reakcję w postaci informacji. Proces wzajemnego komunikowania rozumiany w ten właśnie sposób, nie występuje podczas wykorzystywania, np. technik obserwacyj- nych. Co prawda badacz ma często bezpośredni kontakt z badanym, lecz 6 T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Wyd. Żak, Warszawa 1995, s. 58. 225 polega on przede wszystkim na rejestrowaniu jego zachowań, bez kiero- wania do niego jakichkolwiek żądań udzielania informacji7. Drugie kryterium uwzględnione przez autora przytoczonej klasyfikacji, to tzw. standaryzacja, czyli ujednolicenie według z góry przyjętego wzorca czy wzorców-standardów8. Pojęcie standaryzacji odnosi się niemal do wszystkich dziedzin aktywności człowieka, a w naukach społecznych ma nader istotne znaczenie. Jak słusznie zauważył S. Ossowski, ograniczenie się w badaniach socjologicznych do ścisłych standaryzowanych metod we- dle wzoru nauk przyrodniczych nie tylko eliminuje materiały z przeszłości, ale – pociąga za sobą inne jeszcze skutki nieznane naukom przyrodni- czym9. W naukach społecznych możliwości standaryzacji są nader ograni- czone specyfiką tych nauk, o której wcześniej była mowa. W socjologii standaryzacja wiąże się, np. z dążeniem do tego, aby w badaniach empi- rycznych osiągnąć reprezentatywność próbki badanej populacji i taką nor- malizację danych, aby nadawały się one do opracowań statystycznych oraz do maksymalnej depersonifikacji procesu badawczego, redukującego do minimum wpływ osoby badacza na osiągane wyniki10. Tabela 1. Klasyfikacja technik badawczych wg J. Lutyńskiego Techniki obserwa- cyjne (obserwacja właściwa) Techniki oparte na wzajemnym komunikowaniu się bezpośrednim pośrednim Techniki niestanda- ryzowane I. Techniki obserwa- cji niekontrolowa- nej II. Techniki wywiadu swobodnego (wolne- go) III. Techniki otrzy- mywania wypo- wiedzi pisem- nych niestanda- ryzowanych Techniki standary- zowane IV. Techniki obserwa- cji kontrolowanej V. Techniki wywiadu kwestionariuszowego VI. Techniki ankiety Źródło: J. Lutyński, Ankieta i jej rodzaje na tle podziału technik otrzymywania materiałów, [w:] Z. Gostkowski, J. Lutyński (red.), Analizy i próby technik badawczych w socjolo- gii, t. II, Wrocław 1968, s. 29. 7 L. A. Gruszczyński, Kwestionariusze w socjologii. Budowa narzędzi do badań surveyowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2001, s. 8. 8 J. Lutyński, Ankieta…, wyd. cyt., s. 31. 9 J. Sztumski, Wstęp…, wyd. cyt., s. 15. 10 Zob., H. Becker i H. E. Barnes, Rozwój myśli społecznej od wiedzy ludowej do socjo- logii, Warszawa 1964, s. 121-123. 226 W praktyce badawczej standaryzacja sprowadza się przede wszystkim do sposobów zdobywania pożądanych informacji od dużych i bardzo du- żych prób badawczych. Sposoby te muszą charakteryzować się ujednoli- ceniem żądań w odniesieniu do wszystkich respondentów. Oznacza to, iż formułowane przez badacza dyspozycje, dotyczące pozyskiwania poszuki- wanych informacji, muszą być w każdym przypadku identyczne. Jedynym sposobem umożliwiającym spełnienie tego warunku jest wcześniejsze opracowanie tychże dyspozycji, a następnie zarejestrowanie ich w formie pisemnej. Pisemny spis tychże dyspozycji w naukach społecznych nazy- wany jest kwestionariuszem badawczym11. I w ten oto sposób doszliśmy do definicji kwestionariusza. Etymologię słowa kwestionariusz odnajdziemy w łacinie: questo – pytanie oraz z fran- cuskiego enquete – ankieta. W Słowniku socjologii i nauk społecznych kwestionariusz, to druk zawierający wszystkie pytania (zamknięte i otwarte) w sondażu12. Wspomniane wcześniej wytyczne formułowane przez bada- cza, przyjmują więc w kwestionariuszu charakter przekazów sformułowa- nych w postaci pytań, zawierających żądanie udzielenia poszukiwanych informacji. W technikach standaryzowanych wyróżniamy kwestionariusz wywiadu oraz kwestionariusz ankiety. Podstawowa różnica między tymi narzędziami badawczymi jest taka, że kwestionariusz wywiadu przyporządkowany jest technice wywiadu kwestionariuszowego, natomiast kwestionariusz ankiety stosowany jest w technice ankiety. Przedmiotem niniejszego artykułu jest kwestionariusz wywiadu, lecz wiele kwestii dla obu narzędzi uploads/Ingenierie_Lourd/ obronnosc-zeszyty-naukowe-wydzialu-zarzadzania-i-dowodzenia-akademii-obrony-narodowej-r2013-t-n2-6-s222-238-1.pdf

• Détails
• Publié le Sep 11, 2021
• Catégorie Heavy Engineering/...
• Langue French
• Taille du fichier 1.7109MB